Clownvis (Annemoonvis)

De clownvis, hoewel deze vis ook wel bekend staat onder de naam anemoonvis, is die laatste naam eigenlijk de aanduiding van het geslacht Amphipiron. De twee soorten lijken heel erg op elkaar, maar moeten biologisch gezien uit elkaar worden gehouden: enerzijds de driebandanemoonvis (Amphiprion ocellaris), die het bekendste is, anderzijds de perculaclownvis (Amphiprion percula). De anemoonvisjes zijn van nature gevestigd in de Stille en Indische Oceaan en zijn niet met uitsterven bedreigd.

Hoe ziet de clownvis eruit?

De anemoonvis wordt zo’n zeven tot vijftien centimeter lang, waarbij het lijfje tot wel 2,5 keer zo lang is als dat het breed is. Afhankelijk van de specifieke soort heeft dit visje een zwartachtige, oranje, gelige of roodachtige kleur, waarvan sommige gesierd zijn met vlekken en strepen.

Met zijn feloranje kleur en drie witte verticale strepen is de perculaclownvis niet over het hoofd te zien. De middelste witte streep heeft daarbij een uitstulping naar voren. Net als deze clownvis heeft de driebandanemoonvis ook een oranjerode kleur en witte strepen op zijn lijf, maar daarnaast is de driebander ook gesierd met flinterdunne zwarte streepjes die de bredere witte strepen duidelijk inkaderen. Bij beide soorten zijn de vinnen zwart gelijnd. Van de perculaclownvis kun je ook nog een andere kleurvariant ontmoeten: op de witte strepen en de mond na is deze vis helemaal zwart.

Als je nog niets wist over het geslacht en de voortplanting van anemoonvisjes, is er een goede kans dat je mond van verbazing open zal vallen: deze diertjes worden in alle gevallen als mannetjes geboren. Pas op een hoge leeftijd kunnen ze in een vrouwtje veranderen. Anemoonvisjes – of clownvisjes – houden zich het liefst in scholen op. De pikorde is streng in de traditie vastgezet: de oudste vis, die daarmee ook gelijk het haantje is, is normaliter een vrouwtje. De op één na oudste vis staat direct onder deze hoofdvis in de hiërarchie en is de levenspartner van nummer één. Als het vrouwtje doodgaat, neemt het oudste mannetje haar plaats in en verandert daarvoor in een vrouwtje. Het op twee na oudste mannetje in de school neemt dan de leeggekomen tweede plaats over en ontwikkelt zich tot geslachtsrijp mannetje.

Welke soorten anemoonvissen zijn er?

Deze vissen van het geslacht Amphiprion horen bij de familie van rifbaarzen of koraaljuffertjes (Pomacentridae) en worden in 29 verschillende soorten opgedeeld, die op hun beurt weer in vijf ondersoorten worden samengevat (Actinicola, Amphiprion clarkii, Amphiprion ephippium, Paramphiprion, Phalerebus). De bekendste soorten anemoonvissen zijn de clownvissen (Amphiprion percula en Amphiprion ocellaris, die al eerder zijn behandeld). Deze laatste soorten hebben een groot deel van hun faam te danken aan de film Finding Nemo.

Andere populaire soorten om in het aquarium te houden zijn de zo’n 12 cm lange rode zadeldakanemoonvis (Amphiprion ephippium) met een witte hoofdband en zwarte flanken, en de bruinig-oranje tweebandanemoonvis (Amphiprion bicinctus), die zo’n 10 cm lang is en uit de Rode Zee komt.

Waar komen anemoonvisjes eigenlijk vandaan?

Deze visjes komen van nature voor in de tropische gebieden van de Indische en Stille Oceaan, en alle zeeën daartussenin. In het verlengde daarvan komen ze ook voor in warme zeestromingen die ver naar het noorden of zuiden stromen, zoals de wateren rond Australië, China, Japan, Indonesië, Taiwan, Thailand, India, Maleisië en de Filippijnen. De regio rond Nieuw-Guinea is het rijkst aan soorten, bij Madang zijn er tien soorten anemoonvissen te vinden, bij de D'Entrecasteaux-eilanden acht. In andere gebieden, bijvoorbeeld in de westelijke Stille Oceaan in Guam of rondom Lizard Island bij het Great Barrier Reef zijn vijf soorten gevestigd. In de Rode Zee zijn er twee soorten te ontdekken, bij de Comoren nog maar één soort en langs de kusten van Hawaï zijn er helemaal geen meer.

De verspreidingsgebieden van de beide soorten clownvissen overlappen niet: terwijl de driebandanemoonvis zich eerder in de omgeving van Nieuw-Guinea ophoudt, leeft de perculaclownvis in de westelijke Stille Oceaan en ten noorden van Australië.

De anemoonvis heeft zijn naam uit zijn karakteristiekste eigenschap: hij leeft in symbiose met zeeanemonen. Iedere soort anemoonvis leeft daarbij met één specifieke soort zeeanemoon samen. Terwijl andere dieren de tentakels van de zeeanemonen vermijden, is de anemoonvis immuun voor het gif daarop dankzij een slijmlaag. Hoe deze laag precies ontstaat, is tot op de dag van vandaag onduidelijk. Het staat in ieder geval vast dat de vissen ze niet zelf aanmaken. Een aantal soorten anemoonvissen moet een gewenningsfase doorstaan, totdat ze het gif aankunnen, terwijl andere soorten gewoon meteen de anemoon in kunnen zwemmen.

Zo is de anemoonvis beschut tegen jagers, zoals koraalvlinders en vijlvissen. De zeeanemoon profiteert op haar beurt wederom van de verhoogde watercirculatie, dankzij de activiteit van de vissen. Bovendien voeden de anemoonvissen zich gedeeltelijk van de afgestorven tentakels van de anemoon en etensresten die de anemoon over heeft gelaten. Daarnaast lokken anemoonvissen met hun prachtige kleuren roofvissen aan (die door de anemoon worden opgevreten) en bemesten ze letterlijk hun gastheer of -vrouw. De vissen leven daarbij in polyandrie, dat wil zeggen dat één vrouwtje met meerdere mannetjes in een enkele of een groepje anemonen leeft. De samenwerking tussen vis en anemoon houdt gewoonlijk meerdere jaren stand.

Hoe ziet het dieet van een clownvis eruit?

Anemoonvissen zijn allesetertjes en voeden zich in het wild van kleine garnalen, plankton, algen en eenoogkreeftjes (Copepoda), dus hun dieet is zowel plantaardig als dierlijk. Als deze visjes in het aquarium worden gehouden, moet er bijzonder goed voor gezorgd worden dat hun maaltijden afwisselend, evenwichtig, vol vitaminen en zowel plantaardig als dierlijk zijn. Omdat de clownvissen in het wild nooit ver van hun anemoon weg kunnen zwemmen – anders kunnen ze natuurlijk worden aangevallen! –, moeten ze wachten tot hun prooi naar hun toe komt. Doordat ze het dus weleens moeilijk kunnen krijgen, hebben ze een natuurlijk instinct om overtollig visvoer te verzamelen.  Hier moet je ook rekening mee houden als je ze in je aquarium voert.

Waar moet ik bij het houden van de clownvis in een aquarium op letten?

Houd er vooraf rekening mee dat de kinderfilm Finding Nemo geen natuurgetrouwe weergave van de werkelijkheid is. Anemoonvissen kunnen in het echt niet praten en zijn ook lang niet zo eenvoudig te houden als dat in de film misschien lijkt. In principe is er best wat ervaring voor nodig om deze vissen op een verantwoorde manier te kunnen houden. Het helpt ook om al vertrouwd te zijn met de bijzonderheden van zoutwateraquaria.

Anemoonvissen zijn schoolvissen en mogen dan ook nooit alleen gehouden worden. Het beste is om ze samen met soortgenoten te houden – ofwel in een kleinere bak als paartje, of in een groot aquarium als groep.

Omdat de visjes zo’n nauwe samenwerking of symbiose met anemonen aangaan, horen er bij de driebandanemoonvis (Amphiprion ocellaris) ten minste één van deze drie anemoonsoorten in het aquarium: de Ritteri-anemoon (Heteractis magnifica), de Stichodactyla gigantea of de Stychodactyla mertensii. Anemonen kunnen in principe prima zonder anemoonvisjes gehouden worden, maar andersom kunnen de visjes zonder anemonen niet diervriendelijk gehouden worden. Let wel, sommige soorten anemoonvissen kunnen ook echt maar één anemoon verdragen.

Koraalzand is als bodemgrond erg goed geschikt, levend koraal echter absoluut niet. Reden daarvoor is dat anemonen steeds weer van plek kunnen wisselen en in dat proces de koralen zwaar kunnen verbranden of verwonden.

De anemonen zelf zijn relatief gevoelig en willen graag op een optimale plek staan. Opdat ze toch niet al te vaak rondzwerven, moet er gezorgd worden voor intensieve lichttoevoer, een milde, indirecte stroming en nitraat- en fosforarm, maar zuurstofrijk water. Als anemonen blaken van gezondheid, is dit de beste manier om anemoonvissen diervriendelijk te houden. Lees ook ons artikel over "Waterkwaliteit testen".

De relatieve grootte van de anemoon mag ook niet over het hoofd gezien worden. Is deze te klein, kan hij het loodje leggen en/of kan het tussen soortgenoten tot agressie komen.

In de omgang met andere vissen is de perculaclownvis vriendelijk, maar met andere soorten anemoonvissen zoekt hij nog weleens problemen. Indien je meerdere soorten wilt gaan houden, moet het aquarium ook groter zijn.

Watertemperatuur en aquariumgrootte

Het aquarium moet zo’n 200 liter kunnen hebben. Anemoonvissen kunnen dan wel slechte zwemmers zijn en nooit ver van hun anemoon te vinden zijn, maar de anemonen hebben zelf wat ruimte nodig.

De temperatuur van het water moet tussen de 23° en 28°C liggen, zodat het overeenkomt met hun tropische thuis. De waterwaarden moeten 8,0 tot 8,4 pH en 0° tot 18°dH zijn. Het is belangrijk dat het hier om een zoutwateraquarium moet gaan. Dit betekent dat het water aan de ene kant natuurlijk zout moet zijn, aan de andere kant van schadelijke stoffen ontdaan moet worden. Dit laatste gebeurt met behulp van bijzondere omgekeerde-osmose-installaties. De anemoonvissen mogen absoluut niet in zoet water worden gehouden!

Kan ik anemoonvisjes zelf kweken?

Anemoonvissen horen bij de weinige zeevissen die in aquaria te kweken zijn. Om de vrouwtjes te veroveren doen mannetjes hun uiterste best om een zo goed mogelijke dans op te voeren. Daarna maakt het mannetje de paaiplaats schoon aan de voet van de anemoon (bijv. een vlakke steen). Daarop schiet het vrouwtje haar kuit, die dan door het mannetje worden bevrucht. Op de eerste dag is dit kuit gelig tot oranje. Vanaf de derde dag heeft het een bruinige kleur en wordt langzaamaan lichter en transparanter, in aanloop naar de dag waarop ze uitkomen. Het mannetje krijgt bij de broedzorg een bijzonder actieve rol: ze wapperen de eitjes met hun vinnen voortdurend vers en zuurstofrijk water toe.

Na ongeveer een week komen de larven uit, in eerste instantie nog als planktonachtige wezentjes. Dit larvenstadium duurt zo’n twee weken, waarin ze lekker beschut blijven door de anemoon. Na dit stadium maken ze zich klaar om hun spreekwoordelijke vleugels uit te slaan en een eigen anemoon te zoeken. In dit larvenstadium is als voer eigenlijk alleen vers uitgekomen Artemia en stofvoer geschikt, geef dit ongeveer vanaf de twaalfde dag.

Hoe oud worden anemoonvissen?

Anemoonvissen worden in het wild tot tien jaar oud, in aquaria halen ze meestal de leeftijd van vijf jaar. Ze zijn niet extreem gevoelig, voor zover ze in zoutwateraquaria worden gehouden en er voldaan wordt aan de bovengenoemde eisen. Omdat ze altijd samen met een zeeanemoon moeten worden gehouden, is het houden van clownvissen echter eerder wat voor gevorderden. Dit ligt ook aan het zoutwateraquarium zelf, dat vanwege de hoge kostendrempel en de benodigde ervaring nou niet bepaald als beginnersmodel geschikt is.

Waar vind ik clownvissen voor in mijn aquarium?

Idealiter vind je ze in dierenspeciaalzaken voor zeedieren of vissen. Wij raden je af om van verzending gebruik te maken, zoals enige online-shops die aanbieden. De dieren worden hier niet optimaal en diervriendelijk mee behandeld. De meeste soorten clownvissen kosten zo’n € 20 à 25 euro, extravagantere soorten kunnen ook tot wel € 50,- kosten.

Alle producten op het gebied van aquaristiek, zoals visvoer, aquaria of aquariumplanten zijn te vinden in de zooplus-shop.